Με τον όρο εκκολπώματα εννοούμε την παρουσία θυλάκων που προβάλουν προς τα έξω από το τοίχωμα του εντέρου. Αυτά προσομοιάζουν σαν “σακουλάκια” επάνω του και τις περισσότερες φορές είναι πολλαπλά. Η επίπτωση της νόσου αυξάνεται με την ηλικία. Είναι νόσος που προσβάλλει κυρίως μεγάλους σε ηλικία ανθρώπους, αλλά τα εντοπίζουμε και σε μικρότερες ηλικίες. Οι γυναίκες προσβάλλονται πολύ συχνότερα από τους άνδρες (περίπου 3:1). Στη δεκαετία μεταξύ 30 – 40 ετών, η συχνότητά της είναι λιγότερο από 10% του πληθυσμού, ενώ μεταξύ 50 – 60 ετών αυξάνει στο 40%, με το ποσοστό να φτάνει υψηλότερο του 60% μετά τα 70 έτη.

Η δημιουργία των εκκολπωμάτων στηρίζεται στη θεωρία της ανάπτυξης υψηλών πιέσεων εντός του παχέος εντέρου. Συγκεκριμένα η δυσκοιλιότητα, η απουσία ικανοποιητικού όγκου κοπράνων στο παχύ έντερο, έχουν ως αποτέλεσμα οι μυϊκές συσπάσεις του εντέρου να προκαλούν ισχυρές πιέσεις στα τοιχώματα και να είναι οι καθοριστικοί παράγοντες που προδιαθέτουν σε αύξηση της πίεσης στο έντερο. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την προοδευτική γήρανση με μεταβολές στη σύσταση του κολλαγόνου και αύξηση της ελαστίνης που αποδυναμώνει το τοίχωμα του εντέρου, οδηγεί στην εκκολπωμάτωση.

Εδώ θα πρέπει να τονιστεί πως τα εκκολπώματα δεν είναι προκαρκινική κατάσταση και δεν προδιαθέτουν σε καρκίνο του παχέος εντέρου, η συνύπαρξη όμως αυτών των δύο δεν είναι σπάνια. Έτσι τα άτομα με εκκολπωμάτωση πρέπει να ζητούν ιατρική συμβουλή, αν υπάρχει επιδείνωση της κατάστασής τους παρά την αγωγή.

Τα εκκολπώματα, συνήθως, δεν προκαλούν συμπτώματα και μπορεί να αποκαλυφθούν τυχαία σε εξέταση του παχέος εντέρου για άλλο λόγο. Ωστόσο, μερικοί ασθενείς μπορεί να παραπονεθούν για κράμπες στην κοιλιά, δυσκοιλιότητα ή μετεωρισμό-φουσκώματα. Κάποιοι μπορεί έχουν πόνο και συμπτώματα που μοιάζουν με ευερέθιστο έντερο, το οποίο συχνά συνυπάρχει σε άτομα με εκκολπώματα.

Κύρια επιπλοκή των εκκολπωμάτων είναι η φλεγμονή τους και η πρόκληση εκκολπωματίτιδας. Μόνο το 4% των ασθενών με εκκολπώματα θα κάνουν φλεγμονή. Απ’αυτούς το 15% θα έχουν επιπλοκές και το 15% – 30% θα εμφανίσει ένα νέο επεισόδιο εκκολπωματίτιδας. Αυτή η φλεγμονή πιθανά να οφείλεται σε απόφραξη του στομίου των εκκολπωμάτων από σκληρά κόπρανα και επιμόλυνση της κλειστής κοιλότητας των από μικρόβια που αφθονούν στο έντερο. Μελέτες δείχνουν πως κανένα φάρμακο (ριφαξιμίνη, μεσαλαμίνη, προβιοτικά κ.ά) δεν μπορεί να προλάβει ένα επεισόδιο εκκολπωματίτιδας. Συνιστάται μόνο δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες. Επίσης, τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν επιπλοκές από τα εκκολπώματα και θα πρέπει να αποφεύγονται. Ο πόνος που εντοπίζεται στο κέντρο ή στο αριστερό τμήμα, της κάτω κοιλιάς είναι το κυριότερο ενόχλημα. Άλλα συνοδά συμπτώματα μπορεί να είναι ο πυρετός, γενικευμένη κακουχία, ανορεξία, διάρροια ή δυσκοιλιότητα, ναυτία και έμετος, συμπτώματα από το ουροποιητικό. Η εκκολπωματίτιδα αντιμετωπίζεται συνήθως με δίαιτα και λήψη αντιβιοτικών, ενώ σε προχωρημένες καταστάσεις μπορεί να απαιτηθεί και νοσηλεία. Επιβάλλεται η έγκαιρη αντιμετώπιση, καθώς μια παραμελημένη και μεγάλης έντασης φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει σε διάτρηση του εντέρου και περιτονίτιδα, σε απόστημα εντός της κοιλίας με παρουσία πύου ή στην δημιουργία συριγγίων με γειτονικά όργανα. Η διάγνωση των εκκολπωμάτων γίνεται με κολονοσκόπηση. Σε περίπτωση όμως φλεγμονής αντενδείκνυται λόγω του αυξημένου κινδύνου διάτρησης του εντέρου. Η κολονοσκόπηση όμως αν δεν έχει προηγηθεί, θεωρείται επιβεβλημένη μετά την υποχώρηση των συμπτωμάτων, συνήθως μετά από 6-8 βδομάδες, για να τεκμηριωθεί η πάθηση αλλά και για να αποκλεισθούν άλλες αιτίες που μπορεί να δημιουργούν παρόμοια συμπτωματολογία, όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου.

Αν υπάρχει υπόνοια εκκολπωματίτιδας ενδεχομένως να χρειαστεί να γίνει αξονική τομογραφία κοιλίας. Οι επαναλαμβανόμενες φλεγμονές στα σημεία των εκκολπωμάτων στο παχύ έντερο μπορεί να προκαλέσουν στένωση στην εκεί περιοχή, συνήθως στην περιοχή του σιγμοειδούς. Σε αυτές τις περιπτώσεις προκαλείται δυσκολία στις κενώσεις, φούσκωμα της κοιλιάς, απώλεια βάρους ή ακόμη και αρκετές διάρροιες την ημέρα. Η τελευταία επιπλοκή της ύπαρξης των εκκολπωμάτων στο παχύ έντερο είναι η αιμορραγία με σημαντική απώλεια αίματος. Σε αυτή την περίπτωση η επίσκεψη στο νοσοκομείο καθίσταται επιβεβλημένη.

Σε ασθενείς με συχνά επεισόδια εκκολπωματίτιδας, νοσηλειών και σε περίπτωση επιπλοκών χρειάζεται χειρουργική παρέμβαση, όπου αφαιρείται το τμήμα του εντέρου που έχει προσβληθεί από τα εκκολπώματα, συνηθέστερα το σιγμοειδές κόλον. Το χειρουργείο συνήθως γίνεται λαπαροσκοπικά.

Η διατροφή παίζει σπουδαίο ρόλο στην αντιμετώπιση της εκκολπωμάτωσης. Δυστυχώς τα ήδη σχηματισμένα εκκολπώματα δεν θα υποχωρήσουν με την κατάλληλη διατροφική θεραπεία. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν πως αν και η διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες δεν μπορεί να αποτρέψει την ανάπτυξη εκκολπωμάτων, ωστόσο βοηθά στην αποφυγή των επιπλοκών τους. Επίσης, διεθνείς γαστρεντερολογικές εταιρείες δεν απαγορεύουν δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες ή τη λήψη συμπληρωμάτων φυτικών ινών και ιδιαίτερα σε ασθενείς με ιστορικό οξείας εκκολπωματίτιδας, όχι βέβαια στην οξεία φάση που τότε απαγορεύεται και η κατανάλωση σπόρων και ξηρών καρπών. Βέβαια, αν όμως κάποιοι ασθενείς έχουν συνδέσει επεισόδια εκκολπωματίτιδας με την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών, τότε καλό είναι να τις αποφεύγουν. Επίσης, φαίνεται πως στην αποφυγή των επιπλοκών βοηθά η διατήρηση φυσιολογικού βάρους και επιπέδων βιταμίνης D στο αίμα, καθώς άτομα παχύσαρκα ή με χαμηλά επίπεδα D παρουσιάζουν συχνότερα επιπλοκές.

Δρ Πατσανάς Θωμάς, MD, PhD BSc(Biology)
Ιατρός Γαστρεντερολόγος
Διδάκτωρ Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Εκπαιδευθείς στo Guy’s and St Thomas’ Hospital (NHS Trust), London